به گزارش ایکنا از مازندران، یعقوب فروتن، استاد جمعیت شناسی اجتماعی دانشگاه مازندران، محقق افتخاری گروه مطالعات اسلامی دانشگاه وایکاتو نیوزیلند و دانشگاه غرب سیدنی استرالیا و عضو هیئت مدیره انجمن جمعیت‌شناسیایران، به‌مناسبت سی‌ام اردیبهشت ماه «روز ملی جمعیت» در گفت و گوی علمی با روابط عمومی دانشگاه مازندران به خصوصیات و تحولات جمعیت ایران در مقیاس بین‌المللی اشاره کرد و گفت: این مناسبت مبارک «روز ملی جمعیت» را باید هم‌چون یک فرصت بسیار ارزشمند تلقی کرد تا اهمیت و ضرورت روی‌کرد علمی و تخصصی به موضوع‌های مرتبط با جمعیت ایران به‌طور جدی مورد توجه و تاکید قرار گیرد.
وی افزود: سامان‌دهی پایدار مسایل جمعیتی کشور عزیز ما تنها از طریق بهره‌مندی از راهکارهای تخصصی، مطالعات علمی و تجربیات بین‌المللی در کشورهای مختلف جهان امکان‌پذیر است. به عنوان مثال، به جملات زیبا و پرمعنا که بیش از 200 سال پیش توسط اندیشمند بزرگ نیکولاس کندورسه (1743-1794) بیان شد، اشاره می‌کنم که به ساده‌ترین و شیواترین زبان، بر اهمیت و ضرورت «گفتمان کیفیت جمعیت» یعنی، گفتمانی که حتی موفقیت پایدار گفتمان کمیت جمعیت مانند سیاست افزایش جمعیت و تشویق فرزندآوری را نیز تضمین خواهد کرد.
فروتن به نقل از کتاب سیاست‌های جمعیتی جهان بیان کرد: در آینده، انسان‌ها به این آگاهی خواهند رسید که اگر وظیفه‌ای در قبال آیندگان خویش دارند، این وظیفه آن نیست که فقط آنها را به‌دنیا آورند، بلکه آن است که به آیندگان خویش شادمانی عطا کنند . در همین چارچوب، ما هم خودمان را متعهد و ملزم بدانیم تا میراثی را که به نسل‌های آینده واگذار می‌کنیم بهتر از حداقل، و یا برابر بامیراثی باشد که ما خودمان از پیشینیان خویش دریافت کرده‌ایم.
استاد جمعیت شناسی اجتماعی دانشگاه مازندران، در خصوص روند تحولات جمعیت ایران خاطرنشان کرد: کشور عزیز ما در چند دهه گذشته تحولات جمعیت شناختی چشم‌گیری را تجربه کرده است. جمعیت ایران از حدود 20 میلیون نفر در نخستین سرشماری سـال 1335 به نزدیک 88 میلیون نفر در سال 1400 رسیده است.
وی ادامه داد: عمق، شدت و سرعت تحولات جمعیت شناختی ایران به عنوان یکی از نمونه‌های مثال‌زدنی در جهان محسوب می‌شود و به همین خاطر مورد توجه جمعیت شناسان سازمان ملل متحد و سایر اندیشمندان و جمعیت شناسان در عرصه بین‌المللی واقع شده است. به عنوان مثال، بالاترین میزان رشد سالیانه جمعیت که جهان تاکنون تجربه کرد مربوط به دهه‌های 1970 و 1980 میلادی و تقریبا برابر با 2 درصد است، اما کشور ما حتی دو برابر آن میزان را تجربه کرد که مربوط به سال‌های 1355-1365 است.
عضو هیئت مدیره انجمن جمعیت‌شناسی ایران در ادامه افزود: علاوه براین، تغییرات چشمگیر سطح فرزندآوری در ایران طی دهه‌های اخیر یکی دیگر از نمونه‌های مثال‌زدنی در مقیاس بین‌المللی محسوب می‌شود: متوسط تعداد فرزند برای هر زن طی سال‌های 1335 تا 1400 در ایران از بالای 7 فرزند به حدود 2 فرزند رسیده است که البته این روند نزولی سطح فرزندآوری عمدتا در یک دوره زمانی کوتاه یعنی طی سال 1365 تا قبل از سال 1385 تحقق یافته است.
وی تاکید کرد: به طورکلی، طیف گسترده‌ای از عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، آموزشی، پزشکی بهداشتی و... در تحولات جمعیت شناختی ایران طی دهه‌های اخیر نقش داشته‌اند. به خاطر داشته باشیم که کشور ما حتی طی نیم قرن اخیر نیز شاهد تغییرات بنیادی و بزرگی در عرصه‌های گوناگون بوده است.
فروتن تصریح کرد: تغییر رژیم پهلوی، وقوع انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی، شیوع ویروس کرونا، و غیره که همه این‌ها می‌توانند تأثیرات تعیین‌کننده‌ای بر روی تحولات جمعیتی کشور داشته باشند.
محقق افتخاری گروه مطالعات اسلامی دانشگاه وایکاتو نیوزیلند در ادامه گفت: از سوی دیگر، این نکته مهم را نیز باید در نظر داشته باشیم که بسیاری تغییرات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، زیست محیطی و ... نیز به نوبه خود تحت تاثیر جمعیت و ویژگی‌های جمعیت شناختی مانند ساختار سنی جمعیت، میزان‌های شهرنشینی و روستانشینی، وضعیت تاهل، سطح سواد و تحصیلات، میزان‌های اشتغال و بیکاری جمعیت و ... می‌باشند.
وی یادآور شد: امروزه در بسیاری کشورهای جهان ازجمله در کشور ما، سیاست رسمی دولت‌ها و حکومت‌ها در راستای تشویق فرزندآوری و افزایش جمعیت است که موفقیت پایدار آنها مستلزم بهره‌مندی از متخصصان و تحقیقات علمی است. به‌عنوان نمونه، باید این نکته بسیار مهم را در نظر داشت که مطابق قوانین رسمی و باورهای فرهنگی و ملاحظات اجتماعی در برخی جوامع از جمله جامعه ما، باروری و فرزندآوری اساسا و ماهیتا مستلزم ازدواج و ترک تجرد است.
فروتن عنوان کرد: در همین چارچوب، در یک تحقیق علمی تحت عنوان «تحلیل جمعیت شناختی مادران بالقوه در ایران» با استناد به داده‌های سرشماری عمومی جمعیت ایران«مرکز آمار ایران: 1395» نشان داده‌ایم که حدود چهارده و نیم میلیون نفر از جمعیت زنان و مردان واقع در سنین باروری 49-15 ساله در ایران را مجردین یا ازدواج نکرده‌ها تشکیل می‌دهند: این رقم نه تنها نزدیک به دو برابر حاصل‌جمع تعداد کل جمعیت 3 کشور همسایه ما در منطقه خاورمیانه جهان یعنی کشورهای قطر، بحرین، کویت است، بلکه به‌مراتب بیش از تعداد کل جمعیت بسیاری از کشورهای جهان ازجمله بیش از 2 برابر تعداد کل جمعیت هر یک از 4 کشور دارای بهترین وضعیت زنان در جهان یعنی کشورهای ایسلند، فنلاند، نروژ، نیوزیلند نیز هستند.
استاد دانشگاه مازندران افزود: خوش‌بختانه کشور عزیز ما ایران هنوز دارای یک ساختار سنی جمعیت جوان است و "پنجره جمعیت شناختی فرصت" کماکان به روی آن باز می‌باشد: میانه سنی جمعیت کشور ما در حدود 35 سال است یعنی نیمی از کل جمعیت کشور ما را افراد واقع در سنین زیر 35 ساله تشکیل می‌دهند. بنابراین، لازم است هرچه سریع‌تر این بهار جمعیتی و پنجره جمعیت شناختی فرصت اقتصادی یعنی حجم عظیم جمعیت جوانان در سنین کار و فعالیت اقتصادی را دریابیم و قدر و ارزش آن را به خوبی بدانیم. البته، موفقیت در این عرصه نیازمند برنامه‌ریزی‌ها و سرمایه‌گذاری‌های اساسی در عرصه‌های ملی و بین‌المللی است که در صدر آنها، نگاه علمی و تخصصی و بهره‌مندی بیشتر از متخصصان کشور مانند جمعیت شناسان، اقتصاددانان، جامعه شناسان و سایر متخصصین در رشته‌های متعدد علمی است که دانش و تجربه لازم را دارند و هم‌چنین لازم است تا ماهیت و مقتضای سنین جوانی مانند ازدواج و اشتغال نیز به‌طور جدی‌تر به‌عنوان دغدغه برنامه‌ریزان، سیاست‌گزاران و مسوولان جامعه باشد.
فروتن اظهار امیدواری کرد که با بهره‌مندی از مباحث علمی و راهکارهای تخصصی که در این گفت‌وگوی علمی نیز به اختصار بدان‌ها اشاراتی کردیم، برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گزاری‌های معطوف به جمعیت به گونه‌ای تنظیم و اجرا گردند که نه تنها خدای ناکرده مصداق این عبارت پندآموز و ضرب‌المثل کوتاه اما زیبای ایرانی «آب در هاون کوبیدن» نباشند، بلکه امروز و فردای بهتر و آبادتر را برای مردمان شریف کهن دیار عزیزمان ایران تامین و تضمین کنند.
پایگاه خبری فجر شمال
حمیدرضا گل محمدی تواندشتی
پایان یام