به بهانه برگزاری جشن خرمن که از 15 الی 18 مهرماه در مجموعه ورزشی شهید خدابخشی روستای باقرتنگه شهرستان بابلسر از ساعت 15 الی 23  برگزار می شود، به یاداشتی در این باره پرداختیم.

جشن خرمن در مازندران؛ آیینی از سپاس، همدلی و زندگی

در مازندران بخشی از شمال ایران پهناور، جایی که دریا و شالیزار در آغوش هم‌ قرار گرفته‌اند، هر سال در روزهای پایانی تابستان آیینی دیرینه جشن خرمن، آیینی از سپاس، همدلی و زندگی  که یادآور ریشه‌های عمیق مردم این سرزمین در خاک و طبیعت است؛ برگزار می شود.

این آیین که در زبان محلی با نام‌های «خرمن‌چین» یا «خرمن‌کِشی» شناخته می‌شود، از کهن‌ترین آیین‌های کشاورزی مازندران است و نشانه‌ای از سپاس‌گزاری، شادی و هم‌بستگی اجتماعی مردم روستاهای این خطه به‌شمار می‌رود.

آیین سپاس و شکرگزاری

جشن خرمن زمانی برگزار می‌شود که کار برداشت برنج یا گندم به پایان رسیده و خرمن‌ها در گوشه‌ی زمین‌ها انباشته شده‌اند. کشاورزان، زن‌ها و مردها روستا با خواندن دعا و نیایش، از خداوند برای نعمت، باران و محصول پربرکت شکرگزاری می‌کنند.

در بسیاری از روستاهای مازندران آین آیین با حضور بزرگان ده آغاز می‌شود. آن‌ها  دعای برکت و روزی می‌خوانند و از درگاه الهی برای سال آینده طلب نعمت و آرامش می‌کنند.

نوای ساز و دهل در دل شالیزار

پس از نیایش، صدای ساز و دهل در فضای روستا می‌پیچد. مردم با پوشیدن لباس‌های محلی و با رقص‌های سنتی شمالی مانند چوپی و لَنگِ شاد، جشن را آغاز می‌کنند.

در کنار موسیقی، اشعار محلی و طنزهای روستایی نیز اجرا می‌شود؛ سروده‌هایی که از رنج و شادی کشاورزان، عشق به طبیعت و امید به آینده سخن می‌گویند.

این لحظات، فرصتی است برای رهایی از خستگی یک‌سال کار و تجربه‌ی همدلی جمعی در دل طبیعت.

سفره‌ای از طعم‌های محلی

یکی از جلوه‌های اصلی این جشن، پخت و پز غذاهای سنتی مازندرانی است. زنان روستا سفره‌ای رنگارنگ از خوراک‌های محلی می‌گسترانند:

میرزاقاسمی، شامی بابلی، آش کدو، ماهی شکم‌پر و نان تنوری از جمله غذاهایی هستند که بویشان با نسیم شمال در هم می‌آمیزد و در کنار آن، شیر برنج و نان‌های محلی برای پذیرایی از مهمانان آماده می‌شود.

خرمن‌های آراسته و دام‌های آذین‌شده

یکی از بخش‌های چشم‌نواز جشن، تزیین خرمن و حیوان‌های کاری است. کشاورزان خرمن برنج را با گل‌های وحشی، روبان‌های رنگی و پارچه‌های محلی می‌آرایند.

در گذشته، گاوها، اسب‌ها و... که در شخم‌زدن زمین یا حمل برنج نقش داشتند و نشانه‌ای از احترام و سپاس به زحمت و همراهی آن‌ها در کار کشاورزی.نیز با زنگوله، شال و گل‌های رنگارنگ تزیین می‌شدند.

اجرای بازی های بومی محلی و مسابقه 

طناب کشی، کشتی لوچو(کشتی سنتی مازندران) دویدن با کیسه برنج و گندم،و بازی های کودکاه، ومسابقه بین روستاها برای بهترین خرمن و زیباترین لباس روستایی  از جمله بازی ها و مسابقاتی است که در این جشن خرمن به اجرا در می آید.
 
نقش اجتماعی جشن خرمن

جشن خرمن تنها آیینی برای شکرگزاری نیست؛ بلکه فرصتی برای گردهمایی و پیوند اجتماعی نیز به‌شمار می‌رفته است.

در این روز، مردم روستاها کدورت‌ها را کنار می‌گذاشتند، آشتی‌ها صورت می‌گرفت، و خانواده‌ها برای خواستگاری و نامزدی جوانان به گفت‌وگو می‌نشستند.

بسیاری از کشاورزان نیز قراردادهای کاری و برنامه‌های فصل آینده را در همین روز می‌بستند. این آیین، جلوه‌ای از وحدت و همکاری جمعی در میان مردم شمال ایران بود.

احیای آیین در روزگار امروز

با گذر زمان و گسترش زندگی شهری، بسیاری از آیین‌های روستایی کم‌رنگ شده‌اند؛ اما جشن خرمن هنوز در برخی از روستاهای استان مازندران، به‌ویژه در شهرستان‌های بابلسر، بابل، جویبار و قائم‌شهر، زنده است.

در سال‌های اخیر، با تلاش نهادهای فرهنگی، میراث فرهنگی و جهاد دانشگاهی، این مراسم به‌صورت نمادین و جشنواره‌ای برگزار می‌شود تا نسل جوان با میراث فرهنگی نیاکان خود آشنا شود.

در پایان می توان گفت که جشن خرمن در مازندران تنها یادگار یک دوره‌ی کشاورزی سنتی نیست؛ بلکه بازتابی از فرهنگ، ایمان و همبستگی اجتماعی مردم این خطه است.

این آیین، پیوندی میان انسان و طبیعت، کار و شادی، و سنت و معنویت برقرار می‌کند. حفظ و احیای آن، یعنی پاسداشت روح جمعی و فرهنگی که قرن‌ها مردم شمال ایران را به هم پیوند داده است.

حمیدرضا گل محمدی تواندشتی