بزرگنمایی:
آیین جشن خرمن، بهعنوان یکی از قدیمیترین و ارزشمندترین جشنهای سنتی مازندران، در طول تاریخ نمادی از ارتباط نزدیک مردم با زمین و طبیعت بوده است. با این حال، در سالهای اخیر، آسیبهای مختلفی چون کمبود منابع مالی، ضعف در برنامهریزیهای فرهنگی و اجتماعی و تهدیدات زیستمحیطی باعث شده که این جشنها رنگ و بوی گذشته را از دست بدهند.
یکی از برجستهترین آیینهای مازندران، جشنوارههای خرمن یا جشن خرمن است؛ آیینی که پس از برداشت برنج یا گندم برگزار میشود. جشن خرمن نهتنها رویدادی فرهنگی و اجتماعی است، بلکه بخشی از هویت تاریخی مردم مازندران را شکل داده است. با این حال، این جشنها در دهههای اخیر با چالشهایی روبهرو شدهاند که بقای آنها را تهدید میکند و در این نوشتار ضمن برشمردن ابعاد این جشن، به برخی از آسیبهایی که به این آئین وارد شده است، اشاره میشود؛
جشن خرمن در نقاط مختلف مازندران مانند بابلسر، ساری، نور، بهشهر، قائمشهر، سوادکوه و جویبار با اندکی تفاوت برگزار میشود. برخی از عناصر مشترک در این آیین عبارتاند از اجرای موسیقی محلی (مثل کتولی، امیریخوانی)، رقصهای سنتی مانند رقص خرمن، رقص دُهُل، بینج سما، رقص لوچو و چو سما، خرمنکوبی با گاو یا اسب و ...، پخت غذاهای محلی مانند آش، شیربرنج و نان تنوری، آیینهای شکرگزاری مذهبی و نمادین، نمایش صنایع وابسته به برنج و صنایع دستی بومی محلی و ادوات و ابزار برنجکاری مربوط به زمانهای قدیم، اجرای آداب برداشت خرمن چون «جینگا زنی» که با کمک گرفتن از اسب انجام میشود.
این جشنها معمولاً در فصل تابستان، پس از پایان برداشت برنج برگزار میشوند و فرصت مناسبی برای گردهمایی مردم روستا و منطقه فراهم میآورند.
با وجود ارزشهای فرهنگی و اجتماعی جشنواره خرمن، عوامل متعددی موجب کمرنگ شدن این آیین در بسیاری از مناطق استان شدهاند و با صنعتی شدن کشاورزی، مهاجرت به شهرها و رواج سبک زندگی مدرن، آیینهای سنتی، دیگر جایگاه گذشته را ندارند. نسل جدید اغلب ارتباط معنوی و فرهنگی با این جشنها ندارد و در ادامه به برخی دلایل دیگر اشاره میشود؛
تجاریسازی آیینها
در برخی مناطق، این جشنها صرفاً برای جذب گردشگر برگزار میشوند و از محتوای اصیل و بومی فاصله گرفتهاند.
نبود مستندسازی و آموزش
فقدان ثبت دقیق آیینها، موسیقیها و رسوم، باعث شده است، بسیاری از جنبههای سنتی این مراسم رو به فراموشی بروند.
کمبود حمایت دولتی و رسانهای
عدم حمایت نهادهای فرهنگی و گردشگری، کمبود بودجه و نبود تبلیغات مؤثر باعث شده تا جشنوارههای خرمن نتوانند رشد و ماندگاری لازم را داشته باشند.
تهدیدات زیستمحیطی ناشی از برگزاری ناصحیح
برگزاری بدون مدیریت محیطی، گاه به تخریب منابع طبیعی، ریختن زباله و ازدحام در روستاها منجر شده است. پس برای حفظ و احیای این آیینهای ارزشمند، باید مجموعهای از اقدامات فرهنگی، اجتماعی و رسانهای انجام گیرد؛ ثبت ملی آیینها بهعنوان میراث فرهنگی ناملموس، تولید مستندات صوتی و تصویری از آیینهای محلی، آموزش آیینها در مدارس و مراکز فرهنگی بومی؛ تشویق جوانان به مشارکت در برگزاری جشنها، برگزاری جشنواره استانی خرمن با مشارکت تمامی شهرستانها و تدوین تقویم گردشگری بومی و تبلیغ این رویدادها در سطح ملی از پیشنهاداتی است که باید عملی شود.
در اکثر برگزاری این جشن خرمنها از موارد بیان شده در بالا که ویژه جشن خرمن هست، دور شدهاند و به طور مثال در اجرای موسیقی، برپایی نمایشگاهها و رقصهای بیان شده و حتی در مسابقههای بین کودکان و بزرگان از بازیهای محلی مازندران کمتر استفاده میشود.
حمیدرضا گل محمدی تواندشتی